Czas przechowywania w ciemności
Czas przechowywania w ciemności (Dark Storage Rating, Dark Keeping, Album/Dark Storage Stability lub Cold Storage Stability w przypadku niektórych materiałów fotograficznych) to parametr określający przewidywany okres, przez jaki wydruk atramentowy (inkjet print) lub inny materiał fotograficzny/graficzny zachowa swoje pierwotne właściwości wizualne (kolory, gęstość, kontrast) i fizyczne, gdy jest przechowywany w optymalnych warunkach, tj. w całkowitej lub niemal całkowitej ciemności, przy kontrolowanej, umiarkowanej temperaturze i wilgotności, oraz przy minimalnym narażeniu na zanieczyszczenia atmosferyczne. Jest to jeden z kluczowych wskaźników trwałości archiwalnej (archival quality) wydruków.
Dlaczego czas przechowywania w ciemności jest ważny?
Wiele cennych wydruków, takich jak fotografie rodzinne, dzieła sztuki, dokumenty historyczne czy zbiory archiwalne, spędza większość swojego “życia” nie na ekspozycji ściennej, lecz właśnie w warunkach przechowywania w ciemności – w albumach, teczkach, szufladach, pudłach archiwalnych czy specjalistycznych chłodniach (w przypadku niektórych materiałów filmowych). Dlatego informacja o tym, jak długo wydruk jest w stanie przetrwać w takich warunkach bez znaczącej degradacji, jest niezwykle istotna dla:
- Archiwistów i konserwatorów: Do planowania długoterminowego przechowywania zbiorów.
- Fotografów i artystów: Do zapewnienia klientów o długowieczności sprzedawanych prac.
- Kolekcjonerów: Do oceny wartości i perspektyw zachowania nabywanych dzieł.
- Osób prywatnych: Do zachowania cennych pamiątek rodzinnych dla przyszłych pokoleń.
Co wpływa na czas przechowywania w ciemności?
Nawet w idealnych warunkach ciemności, pewne procesy degradacyjne mogą zachodzić, choć znacznie wolniej niż przy ekspozycji na światło. Czynniki wpływające na czas przechowywania w ciemności to:
- Stabilność chemiczna atramentów i barwników/pigmentów:
- Niektóre koloranty mogą ulegać powolnym reakcjom chemicznym (np. utlenianiu, hydrolizie) nawet bez udziału światła, zwłaszcza jeśli w atramencie lub podłożu obecne są resztkowe, reaktywne składniki.
- Atramenty pigmentowe są generalnie znacznie bardziej stabilne chemicznie w ciemności niż atramenty barwnikowe.
- Stabilność chemiczna i fizyczna podłoża drukarskiego:
- Papiery i inne podłoża mogą z czasem ulegać degradacji (żółknięciu, kruszeniu się, zmianom wymiarowym) w wyniku wewnętrznych procesów starzenia, nawet jeśli są przechowywane w ciemności. Kluczowe jest tu użycie materiałów bezkwasowych, wolnych od ligniny i innych niestabilnych komponentów.
- Interakcje między atramentem a podłożem (np. migracja składników, reakcje na styku warstw) mogą również wpływać na trwałość.
- Temperatura przechowywania:
- Podwyższona temperatura generalnie przyspiesza wszystkie reakcje chemiczne, skracając czas przechowywania. Dlatego zaleca się przechowywanie w chłodnych lub umiarkowanych warunkach. Dla niektórych bardzo wrażliwych materiałów (np. filmy kolorowe) stosuje się nawet przechowywanie w niskich temperaturach (cold storage).
- Wilgotność względna (Relative Humidity – RH):
- Zbyt wysoka wilgotność sprzyja rozwojowi pleśni, hydrolizie niektórych materiałów (np. żelatyny w tradycyjnych odbitkach fotograficznych), pęcznieniu papieru i migracji atramentów.
- Zbyt niska wilgotność może prowadzić do wysychania, kurczenia się i pękania niektórych materiałów.
- Optymalna jest stabilna, umiarkowana wilgotność (np. 30-50% RH).
- Jakość powietrza i zanieczyszczenia:
- Nawet w ciemności, zanieczyszczenia gazowe z powietrza (ozon, tlenki siarki, tlenki azotu, opary rozpuszczalników z mebli czy materiałów budowlanych) mogą przenikać do materiałów archiwalnych i reagować z atramentami lub podłożem.
- Kurz i inne cząstki stałe mogą powodować uszkodzenia mechaniczne lub stanowić pożywkę dla mikroorganizmów.
- Materiały kontaktowe:
- Rodzaj materiałów użytych do bezpośredniego kontaktu z wydrukami (np. przekładki, koperty, folie ochronne, kleje w albumach) ma ogromne znaczenie. Muszą to być materiały chemicznie obojętne, bezkwasowe, nieemitujące szkodliwych oparów (np. zgodne z normą ISO 18916 – Photographic Activity Test – PAT).
Jak szacowany jest czas przechowywania w ciemności?
- Podobnie jak w przypadku odporności na światło, czas przechowywania w ciemności jest często szacowany na podstawie testów przyspieszonego starzenia termicznego (thermal aging tests). Próbki są przechowywane w podwyższonych temperaturach (i kontrolowanej wilgotności) przez określony czas, a następnie ekstrapoluje się wyniki na warunki przechowywania w normalnych temperaturach, korzystając z modeli kinetyki chemicznej (np. równanie Arrheniusa).
- Organizacje takie jak Wilhelm Imaging Research (WIR) publikują oceny trwałości przechowywania w ciemności (wyrażone w latach, często przekraczające 100, 200, a nawet 300 lat dla najlepszych kombinacji atrament-papier) dla wielu systemów druku atramentowego.
Różnica w stosunku do trwałości ekspozycyjnej:
Czas przechowywania w ciemności jest zazwyczaj znacznie dłuższy niż trwałość ekspozycyjna (Display Permanence Rating) dla tego samego wydruku. Wynika to z faktu, że główny czynnik degradujący – światło (zwłaszcza UV) – jest wyeliminowany. W ciemności dominują wolniejsze procesy degradacji termicznej i chemicznej.
Praktyczne znaczenie:
Informacja o czasie przechowywania w ciemności jest kluczowa dla:
- Wybierania odpowiednich materiałów (atramenty, papiery) do tworzenia wydruków, które mają być przechowywane przez wiele pokoleń.
- Projektowania i utrzymywania odpowiednich warunków w archiwach, muzeach, bibliotekach oraz w domowych kolekcjach.
- Podkreślania wartości i długowieczności profesjonalnych wydruków fotograficznych i artystycznych.
Dążenie do jak najdłuższego czasu przechowywania w ciemności jest jednym z głównych celów rozwoju technologii druku i materiałów o jakości archiwalnej. Dzięki nowoczesnym atramentom pigmentowym i wysokiej jakości podłożom bezkwasowym, możliwe jest tworzenie wydruków, które przy odpowiednim przechowywaniu mogą przetrwać wiele stuleci.
