Archiwalna jakość (Archival Quality)

Archiwalna jakość (Archival Quality lub Archival Grade) to termin używany do opisania wydruków atramentowych (inkjet prints), a także materiałów użytych do ich stworzenia (takich jak atramenty i podłoża drukarskie), które zostały zaprojektowane i wyprodukowane z myślą o maksymalnej możliwej trwałości (permanence) i odporności na degradację w długim okresie czasu. Celem jakości archiwalnej jest zapewnienie, że wydruki zachowają swoje pierwotne właściwości wizualne, fizyczne i chemiczne przez dziesiątki, a nawet setki lat, co pozwala na ich zachowanie dla przyszłych pokoleń, do celów historycznych, artystycznych, dokumentacyjnych lub osobistych (pamiątkowych).

Kluczowe kryteria definiujące archiwalną jakość wydruków:

Aby wydruk mógł być uznany za posiadający jakość archiwalną, musi spełniać szereg rygorystycznych kryteriów dotyczących zarówno użytych materiałów, jak i sposobu jego wykonania i przechowywania:

  1. Wyjątkowa trwałość atramentów (Archival Inks):
    • Wysoka odporność na blaknięcie (Lightfastness): Atramenty muszą być wysoce odporne na degradację pod wpływem światła, zwłaszcza promieniowania UV. W praktyce oznacza to niemal wyłącznie stosowanie wysokiej jakości atramentów pigmentowych (pigment-based inks), których pigmenty są starannie selekcjonowane pod kątem stabilności fotochemicznej.
    • Wysoka odporność na czynniki atmosferyczne: Obejmuje to odporność na ozon (ozone resistance) i inne utleniające gazy, a także odporność na wodę (water resistance) i wilgoć.
    • Stabilność chemiczna: Atramenty nie powinny same w sobie ulegać niepożądanym reakcjom chemicznym w długim okresie, ani negatywnie oddziaływać z podłożem.
  2. Archiwalna jakość podłoża drukarskiego (Archival Media):
    • Bezkwasowość (Acid-Free): Podłoże (np. papier, płótno) musi być wolne od kwasów (pH neutralne lub lekko zasadowe, zazwyczaj pH 7.0 – 8.5). Kwaśne podłoża ulegają szybszej degradacji (żółknięciu, kruszeniu się) i mogą również przyspieszać niszczenie warstwy atramentu.
    • Brak ligniny (Lignin-Free): Lignina to naturalny polimer występujący w drewnie, który pod wpływem światła i tlenu ulega rozkładowi, powodując żółknięcie i kruchość papieru. Papiery archiwalne są często wykonane z włókien o niskiej zawartości ligniny (np. alfa-celuloza) lub całkowicie jej pozbawionych (np. papiery bawełniane – 100% cotton rag).
    • Brak lub minimalna zawartość wybielaczy optycznych (OBA-Free lub Low OBA): Wybielacze optyczne (Optical Brightening Agents) to związki chemiczne dodawane do wielu papierów w celu zwiększenia ich postrzeganej bieli i jasności (poprzez absorpcję UV i emisję światła niebieskiego). Jednak OBA mogą z czasem ulegać degradacji, prowadząc do żółknięcia lub zmiany odcienia papieru, a także mogą wpływać na stabilność kolorów wydruku. Prawdziwie archiwalne podłoża są często wolne od OBA lub zawierają ich minimalne, stabilne ilości.
    • Odpowiednia struktura fizyczna i trwałość mechaniczna: Podłoże powinno być odporne na rozrywanie, zginanie i inne uszkodzenia mechaniczne w długim okresie.
    • Stabilność wymiarowa: Odporność na zmiany wymiarów pod wpływem wahań wilgotności i temperatury.
  3. Odpowiedni proces drukowania i przygotowania:
    • Użycie drukarki i zestawu atramentów zdolnych do produkcji wydruków o jakości archiwalnej.
    • Prawidłowe zarządzanie kolorem i stosowanie odpowiednich profili ICC dla wybranej kombinacji drukarka-atrament-medium, aby zapewnić wierność kolorystyczną.
    • Zapewnienie pełnego wyschnięcia i utrwalenia atramentu przed dalszą obróbką lub oprawą.
  4. Odpowiednie warunki przechowywania i ekspozycji:
    • Nawet najlepsze materiały ulegną szybszej degradacji w niekorzystnych warunkach. Dla zachowania jakości archiwalnej kluczowe jest:
      • Ochrona przed bezpośrednim światłem słonecznym i intensywnym promieniowaniem UV (np. oprawa za szkłem z filtrem UV, przechowywanie w ciemności).
      • Utrzymywanie stabilnej, umiarkowanej temperatury (np. 18-22°C) i wilgotności względnej (np. 40-50%).
      • Unikanie zanieczyszczeń powietrza (kurz, ozon, gazy przemysłowe).
      • Stosowanie bezkwasowych materiałów do oprawy i przechowywania (passe-partout, tektura, przekładki, koperty, pudła).
      • Minimalizowanie dotykania powierzchni wydruku gołymi rękami (tłuszcz i kwasy z palców mogą powodować uszkodzenia).

Standardy i testy archiwalnej jakości:

  • Organizacje takie jak Wilhelm Imaging Research (WIR) przeprowadzają rygorystyczne testy przyspieszonego starzenia, aby ocenić przewidywaną trwałość różnych kombinacji drukarek, atramentów i mediów, publikując oceny w latach (np. “ponad 100 lat trwałości ekspozycyjnej za szkłem”).
  • Normy ISO (np. ISO 9706 dla trwałości papieru, normy z serii ISO 189xx dla materiałów fotograficznych) określają wymagania i metody testowania dla materiałów o jakości archiwalnej.
  • Muzea, galerie i archiwa często mają własne, wewnętrzne standardy dotyczące przyjmowania i przechowywania prac o jakości archiwalnej.

Zastosowania wydruków o jakości archiwalnej:

  • Fotografia artystyczna i kolekcjonerska (Fine Art Prints): Gdzie wartość i długowieczność pracy są kluczowe.
  • Wydruki muzealne i galeryjne: Do ekspozycji i przechowywania w zbiorach.
  • Archiwa państwowe, biblioteczne, historyczne: Do przechowywania ważnych dokumentów, map, fotografii.
  • Cenne pamiątki rodzinne: Zdjęcia, dokumenty genealogiczne.
  • Limitowane edycje grafik i reprodukcji.

Osiągnięcie prawdziwej jakości archiwalnej jest procesem wymagającym świadomego wyboru wszystkich komponentów (drukarka, atramenty, podłoże) oraz dbałości o odpowiednie warunki tworzenia, prezentacji i przechowywania wydruków. Jest to inwestycja w przyszłość, mająca na celu zapewnienie, że cenne obrazy i dokumenty przetrwają dla kolejnych pokoleń w jak najlepszym stanie.